SPIS TREŚCI :

PRZEDMOWA .................................................................................................... 5
WSTĘP .................................................................................................................. 7
Rozdział i – ElżbiEta PaPińska
ŚRODOWISKO GEOGRAFICZNE JAKO TŁO ROZWOJU
GMINY WIERZCHLAS ................................................................................... 9
1. Położenie geograficzne i administracyjne ..................................................... 11
2. Etapy rozwoju paleogeograficznego gminy Wierzchlas i terenów
sąsiednich ....................................................................................................... 11
2.1. Era mezozoiczna (jura środkowa i górna) ..................................................... 12
2.2. Tektonika trzeciorzędowa ............................................................................ 13
2.3. Zlodowacenia plejstoceńskie .......................................................................... 14
2.4. Okres współczesny – holocen ........................................................................ 18
2.5. Utwory powierzchniowe .............................................................................. 19
3. Cechy rzeźby gminy Wierzchlas na tle terenów sąsiednich .........................20
4. Gleby gminy Wierzchlas i ich wartość użytkowa .........................................25
4.1. Zróżnicowanie typologiczne gleb gminy Wierzchlas .......................................25
4.2. Bonitacja i przydatność rolnicza gleb .............................................................28
4.3. Waloryzacja rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Wierzchlas .................. 31
4.4. Struktura użytkowania ziemi w gminie Wierzchlas ....................................... 32
5. Klimat lokalny ................................................................................................. 33
5.1. Elementy radiacyjne kształtujące klimat ........................................................34
5.2. Cechy dynamiczne klimatu .......................................................................... 35
5.3. Cechy termiczne klimatu .............................................................................. 35
5.4. Cechy higryczne klimatu .............................................................................. 38
6. Wody powierzchniowe i podziemne ..............................................................40
6.1. Sieć rzeczna i reżim wodny ..........................................................................40
6.2. Jakość wód płynących ................................................................................... 42

6.3. Wody podziemne .........................................................................................44
7. Szata roślinna .................................................................................................. 45
8. Fauna .............................................................................................................. 51
9. Ochrona przyrody .......................................................................................... 53
10. Walory przyrodnicze i ich wykorzystanie turystyczne ............................... 57
11. Ludność gminy Wierzchlas .......................................................................... 58
12. Perspektywy rozwoju obszaru w kontekście walorów przyrodniczych .... 59
13. Literatura ...................................................................................................... 59
Rozdział ii – bogusław abRamEk
PRADZIEJOWE OSADNICTWO
NA TERENIE GMINY WIERZCHLAS .......................................................63
1. Wstęp ...............................................................................................................63
2. Dzieje odkryć i badań na terenie gminy Wierzchlas .................................... 65
3. Pozostałości pradziejowego osadnictwa ........................................................ 72
3.1. Schyłkowy paleolit (ok. 12000 do 8200 lat p.n.e.) ........................................ 73
3.2. Mezolit (ok. 8200–4500 lat p.n.e.) ..............................................................74
3.3. Neolit (ok. 4500–1800) ...............................................................................74
3.4. Wczesny i starszy okres epoki brązu (ok. 1800–1300/1200 lat p.n.e.) .............76
3.5. Środkowy i młodszy okres epoki brązu (ok. 1300/1200 do 700/650 lat p.n.e.) 77
3.6. Okres halsztacki (700/650–400 lat p.n.e.) ...................................................78
3.7. Starszy okres przedrzymski (ok. 400 – 200 lat p.n.e.) ................................... 79
3.8. Młodszy okres przedrzymski, okres wpływów rzymskich i wędrówek
ludów (ok. 200 lat p.n.e. do VI w. n.e.) ....................................................... 80
3.9. Okres wczesnego średniowiecza (VII w. n.e. do roku 1250) .......................... 82
4. Wykaz stanowisk archeologicznych na terenie gminy Wierzchlas ..............84

Rozdział iii – tadEusz Nowak
DZIEJE WIERZCHLASA I OKOLICZNYCH MIEJSCOWOŚCI
DO POŁOWY XVI WIEKU ......................................................................... 105
1. Przynależność polityczno-administracyjna ................................................ 105
2. Metryka historyczna osad ............................................................................ 106
3. Właściciele .................................................................................................... 109

4. Miasta Kamion i Toporów ........................................................................... 130
5. Wierzchlas i wsie okoliczne ......................................................................... 136
6. Z dziejów szkolnictwa ................................................................................. 141
Rozdział iV – zbigNiEw szczERbik
WIERZCHLAS I OKOLICZNE WSIE OD II POŁOWY XVI WIEKU
DO KOŃCA XVIII W. .....................................................................................143
1. Rys historyczny ............................................................................................ 143
2. Właściciele .................................................................................................... 145
3. Struktura społeczna i powinności feudalne ................................................ 153
4. Stan zaludnienia ........................................................................................... 158
5. Gospodarka .................................................................................................. 160
6. Oświata ......................................................................................................... 164
Rozdział V – zdzisław włodaRczyk
W DOBIE PRUS POŁUDNIOWYCH I KSIĘSTWA
WARSZAWSKIEGO ....................................................................................... 165
1. Przynależność polityczna i administracyjna ............................................... 165
2. Mieszkańcy i ich zajęcia ............................................................................... 169
3. Oświata i przejawy życia kulturalnego ....................................................... 180
Rozdział Vi – zdzisław włodaRczyk
WIERZCHLAS I OKOLICZNE MIEJSCOWOŚCI
W LATACH 1815–1914 ................................................................................... 183

1. Wstęp ............................................................................................................. 183
2. Sieć osadnicza w XIX i na początku XX w. ................................................ 185
3. Gminy Mierzyce i Starzenice ...................................................................... 195
3.1. Gmina wiejska w XIX w. ......................................................................... 195
3.2. Władze gminy. Wymiar sprawiedliwości ..................................................... 197
3.3. Obszar gminy i jej mieszkańcy ................................................................... 199
3.4. Struktura własności ziemskiej ..................................................................... 201
3.5. Sieć komunikacyjna, łączność .....................................................................202
4. Właściciele ziemscy i ich posiadłości ...........................................................205

5. Włościanie .................................................................................................... 212
6. Szkolnictwo, oświata, opieka zdrowotna oraz przejawy
działalności kulturalnej ................................................................................227
6.1. Szkoła elementarna ...................................................................................227
6.2. Kształcenie młodzieży ...............................................................................234
6.3. Higiena. Ochrona zdrowia ........................................................................234
7. Przemysł, rzemiosło oraz handel ................................................................. 237
7.1. Papiernia w Kochlewie ...............................................................................238
7.2. Gorzelnie ..................................................................................................240
7.3. Karczmy ................................................................................................... 241
8. Wspólnota ewangelicka ................................................................................242
9. Udział w ruchu niepodległościowym i aktywność polityczna ..................248
9.1. Powstanie listopadowe ................................................................................248
9.2. Powstanie styczniowe .................................................................................250
Rozdział Vii – JaN książEk
PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA (1914–1918) .......................................... 255
1. Wojna i jej skutki gospodarcze ..................................................................... 255
2. Administracja terenów okupowanych ......................................................... 261
3. Gospodarka czasu wojny ............................................................................. 262
4. Oświata ......................................................................................................... 265
Rozdział VIII – JaN książEk
W POLSCE ODRODZONEJ (1918–1939) ...................................................269
1. Ludność oraz stosunki wyznaniowe ........................................................... 269
2. W obronie niepodległości ............................................................................ 273
3. Samorząd i policja ........................................................................................ 276
3.1. Samorząd .................................................................................................. 276
3.2. Policja ....................................................................................................... 281

4. Życie gospodarcze ........................................................................................283
4.1. Rolnictwo – informacje ogólne .....................................................................283
4.2. Większa własność ziemska ........................................................................284
4.3. Przemysł ...................................................................................................287

4.4. Rzemiosło .................................................................................................292
4.5. Handel .....................................................................................................293
4.6. Kasy oszczędnościowe ................................................................................ 295
4.7. Pożary ......................................................................................................296
4.8. Komunikacja .............................................................................................297
5. Życie polityczne i społeczne ........................................................................298
5.1. Partie polityczne ........................................................................................298
5.2. Organizacje ogólnospołeczne .......................................................................302
5.3. Organizacje gospodarcze .............................................................................305
5.4. Organizacje katolickie ................................................................................307
5.5. Organizacje młodzieżowe ..........................................................................308
6. Oświata ......................................................................................................... 312
7. „Przed burzą” ................................................................................................ 319
Rozdział iX – maREk gogola
OKRES WOJNY I OKUPACJI (1939–1945) ................................................323
1. Przebieg wojny obronnej 1939 r. oraz losy żołnierzy i policjantów
z okolic Wierzchlasa .........................................................................................323
2. Polityka administracyjna władz okupacyjnych ........................................... 330
3. Represje wobec Polaków i Żydów ............................................................... 333
4. Zorganizowany ruch oporu .........................................................................348
5. Schyłek niemieckiej okupacji ....................................................................... 350
Rozdział X – ksawERy Jasiak
PODZIEMIE NIEPODLEGŁOŚCIOWE
PO II WOJNIE ŚWIATOWEJ ....................................................................... 353

1. Powstanie i działalność podziemia niepodległościowego na terenie
powiatu wieluńskiego ...................................................................................... 353
2. Akcje zbrojne KWP na terenie gmin: Mierzyce, Starzenice i okolic ......... 361
3. Represjonowani członkowie podziemia niepodległościowego .................. 362
3.1. Wykaz aresztowanych i skazanych przez
Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi ............................................................. 363

2.2. Henryk Wolniak ...................................................................................... 603
2.3. Nina Pawlaczyk .......................................................................................610
3. Wierzchlejskie pejzaże literackie .................................................................. 614
3.1. Andrzej Zawada .......................................................................................615
3.2. Anna Wojciekian .......................................................................................617
4. Refleksja na zakończenie ............................................................................. 618
Rozdział XVii – E lżbiEta bąbka-hoRbacz
ZABYTKI NA TERENIE GMINY .............................................................. 619
1. Charakterystyka historycznych jednostek osadniczych i zabytki .............. 619
1.1. Kamion (Kamień) .....................................................................................619
1.2. Kochlew ................................................................................................... 620
1.3. Kraszkowice ..............................................................................................621
1.4. Krzeczów ................................................................................................. 623
1.5. Łaszew (Łaszów) ..................................................................................... 624
1.6. Mierzyce .................................................................................................. 627
1.7. Przywóz ................................................................................................... 632
1.8. Strugi ...................................................................................................... 632
1.9. Toporów (Zdrganie) .................................................................................. 632
1.10. Wierzchlas ............................................................................................. 634
iNdEks osobowy – zdzisław włodaRczyk ..................................................... 657